ŞIRALI ZENK(Idiocerus stali)
Ergin ve nimfler, bitkinin taze sürgün, yaprak ve meyve sapları ile meyvelerinde emgi yaparak beslenir. Bu beslenme sırasında bitkinin önemli oranda özsuyu kaybına neden olurlar.
GENEL BİLGİLERKışı ergin olarak, genellikle yaşlı ağaçların gövdelerinde, yarık ve çatlaklarda geçirir. Erginler Şubat başlarından itibaren güneşli havalarda ağaçlar üzerinde güneşlenirken görülebilir ve Nisan başlarında da tamamen aktif duruma geçerler. Kışlaktan çıkan erginler, sürgünlerin henüz patlamamış tomurcukları üzerinde beslenerek Nisan ayı ortalarından itibaren yeni oluşmaya başlayan sürgünlere, daha sonra yaprak saplarına; meyve salkımları oluştuktan sonra ise yumurtalarının büyük bir çoğunluğunu meyve salkımı saplarına bırakırlar. Tüm yaz boyu ağaçlar üzerinde görülür ve sonbaharda da kışlağa çekilirler. Şıralı zenk erginleri kışlama sırasında tam uyuşuk değildir, ağaç kabukları kaldırılınca hemen aktif duruma geçebilir. Yılda bir döl verir. Antepfıstığının ana zararlısıdır. Ergin ve nimfler, bitkinin taze sürgün, yaprak ve meyve sapları ile meyvelerinde emgi yaparak beslenir ve bu sırada bitkinin önemli oranda özsuyu kaybına neden olur. Ayrıca, çıkardığı tatlımsı salgı maddesi yapraklara bulaşarak gözenekleri kapatır ve özümlemeyi önler. Bu madde üzerinde is (Fumajin) mantarları çoğalarak yaprağın ve meyvelerin ölümüne, gözlerin körlenip dökülmelerine neden olurlar. Zararlının yoğunluğuna göre zarar oranı değişir. Zararlının epidemi yaptığı yıllarda, bir yıl sonra ürün verecek meyve gözlerinin tamamının dökülmesi sonucu zarar, verim yönünden %100'e ulaşır. Ayrıca, zararlının sürekli bitki özsuyunu emerek beslenmesi yüzünden ağaçlarda genel bir durgunluk ve zayıflık görülür. Ülkemizde antepfıstığı yetiştirilen tüm bölgelerde yaygındır.
KARAGÖZ KURDU(Hylesinus-Chaetopteelius)
Ergin, genellikle koyu kahverengi olup boyu 3-3,5 mm kadardır. Başta duyargalarının ucu topuz gibidir.
GENEL BİLGİLERKışı karagözlerin (meyve gözü) dibinde veya ağaçların kuytu yerlerinde ergin olarak ve çok az bir beslenme ile uyuşuk bir halde geçirir. Şubat ve Mart aylarında kışlaklardan çıkan erginler kurumaya yüz tutmuş dalların veya budama artıklarının kabuk ve odun kısmı arasına girerek, odun kısmında ve dalın boyuna doğru 2-3 cm uzunluğunda geniş bir kanal açarlar. Dişiler bu kanalın her iki yanına 60-80 adet yumurta bırakırlar. Yumurtalar 8-10 günde açılır. Çıkan larvalar odun kısmında beslenerek ananın açtığı galeriye dik galeriler açarlar. Fıstık karagöz kurdunun zararı, üreme ve beslenme zararı olmak üzere iki şekilde olmaktadır. Üreme sırasındaki zarar: Kışlaktan çıkan erginlerin kurumuş veya kurumaya yüz tutmuş zayıf ağaçların dal ve gövdelerinde kabuk altlarına bıraktıkları yumurtalardan çıkan genç larvalar bu ağaçlarda galeri açarak iletim kanallarını tahrip eder ve kurumalarına neden olurlar. Ayrıca, larva ve pupa dönemlerini tamamlayan bireylerin ergin olduktan sonra kabuğu delerek çıkması ile de kabuğun delik deşik bir hal almasıyla kurumayı hızlandırırlar. Beslenme sırasındaki zarar: Üreme ortamlarından Mayıs ayı ortalarında çıkan erginler bahçedeki ağaçlara dağılarak, sürgün ve meyve gözleri diplerinde beslenir. Bu besleme sonucu oluşan 2-4 cm uzunluğunda galeriler dolayısıyla meyve gö-zleri kurur ve daha sonra da dökülür. Zararlı, normal ve bir yıl sonra ürün verebilecek sağlam gözleri tercih eder. Bir ergin 8-10 karagözü veya birkaç sürgünü tahrip edebilir. Yurdumuzda antepfıstığı yetiştirilen tüm bölgelerde yaygındır.
DAL GÜVESİ(Kermania pistaciicola)
Kelebeğin kanat açıklığı 11-12 mm kadardır. Kelebeğin üstten görünüşünde hakim renk siyahtır. Ön kanatların ucunda ve orta kısımlarında 2' şer adet altın sarısı renkli leke vardır.
GENEL BİLGİLERFıstık dal güvesi ergin uçuşlarına Nisan-Mayıs ayı ortalarına kadar Güneydoğu Anadolu Bölgesinde rastlanır. Erginler çiftleşmelerinden 4-6 gün sonra yumurta bırakmaya başlar. Bir dişi kelebek 33-60 yumurta bırakabilir. Dişiler genellikle yumurtalarını sürgün uçlarına veya meyve salkımlarına (cumba) bırakırlar. Açılan yumurtalardan çıkan larvalar yumurtanın bulunduğu sürgün ucu veya meyve salkım ucundan doku içine girer. Fıstık dal güvesinin zararı diğer antepfıstığı zararlılarından biraz farklılık gösterir. Yumurtadan yeni çıkan genç larvalar sürgünlerin en hassas olan uç kısımlarında dolanarak büyüme konisini tahrip eder. Tahrip olan tepe tomurcuğu bir sonraki bahar aylarında bazen yapraklanamaz veya yapraklansa da büyüme zayıf olur. Bu sürgünlerdeki meyve salkımlarında genellikle boş meyve teşekkül eder. Sürgünü ve yaprağı bulunmayan bu cumbalara (meyve salkımlarına) kör cumba adı verilir. Larvalar bazen salkımlar yolu ile sürgün içine girer. Bu şekilde zarar görmüş salkımlarda taneler dökülerek tane seyrekleşmesi meydana gelir. Bazen de bu salkımlar tamamen kururlar. Fıstık dal güvesinin diğer bir zararı da, sürgünlerdeki meyve gözlerinin dökülmesine yol açmasıdır. En önemli zararı da uzun yıllar Fıstık dal güvesi zararına uğrayan sürgünlerde büyümenin dumura uğramasıdır. Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu fıstık alanlarında yaygın olarak bulunur. Fıstık dal güvesinin bilhassa yan sürgünler üzerinde bulunan pupaları Mart başı-Nisan ortalarına kadar toplanarak yok edilmelidir.
DİP KURTLARI(Capnodis carbonaria)
Bu zararlılar daha çok fidanlarda, susuz kalmış ve herhangi bir nedenle zayıf düşmüş ağaçlarda zarar yaparlar.
GENEL BİLGİLERKışı ergin olarak ağaçların kuytu yerlerinde ve yere dökülen yaprakların arasında uyuşuk olarak geçirir. Kışlık erginler, kışlaktan Nisan ayı ortalarında çıkar ve biraz beslendikten sonra ilk yumurtalarını taze yapraklara ve sürgün uçlarına tek tek bırakırlar. Mayıs ayından itibaren yumurtalar genel olarak yapraklara kümeler halinde bırakılmaya başlanır. Yaz ayları boyunca ise erginler yumurtalarını yaprakların alt ve üst yüzlerine daire ve hilal şeklinde bırakırlar. Nimflerin gelişme süresi ilkbaharda 25 gün yazın ise 15 güne kadar sürer. Ekim ayı sonuna kadar üreme faaliyetine devam eder ve yılda 5-6 döl verir. Nimfleri antepfıstığının yapraklarında bulunur ve uzun hortumları ile bitkinin özsuyunu oburca emerek beslenir. Emilen yapraklar zararlının yoğunluğuna göre sararıp dökülür. Yaprakların zamanından önce dökülmesi, hem ağacın zayıf kalıp bodurlaşmasına hem de sürgünlerdeki, bir yıl sonra meyve verecek karagözlerin dökülmelerine neden olur. Ayrıca yapraklar eğer çok erken dökülmüş ise ve o sürgünlerde meyve de varsa bu meyvelerin iç bağlaması beslenme noksanlığından dolayı azalacaktır. Zararlı Güney illerimizde genellikle genç plantasyonlarda yoğunluk kazanmaktadır. Genç ağaçlar yaşlı ağaçlara göre daha hassas olmaktadır. Antepfıstığı veya yabani formlarının bulunduğu Güney ve Güneydoğu illerimiz ile az da olsa İzmir ili çevresinde bulunurlar.
YAPRAK PSİLLİDİ(Agonoscena torgioni Agonoscena viridis)
Ergin 12-1.8 mm boyda, genellikle kirli açık sarı renklidir. Baş büyük, petek gözler kırmızı ve duyargaları 10 parçalıdır. Kanatlar genel görünümünde saydam yapıdadır.
GENEL BİLGİLERKışı ergin olarak ağaçların kuytu yerlerinde ve yere dökülen yaprakların arasında uyuşuk olarak geçirir. Kışlık erginler, kışlaktan Nisan ayı ortalarında çıkar ve biraz beslendikten sonra ilk yumurtalarını taze yapraklara ve sürgün uçlarına tek tek bırakırlar. Mayıs ayından itibaren yumurtalar genel olarak yapraklara kümeler halinde bırakılmaya başlanır. Yaz ayları boyunca ise erginler yumurtalarını yaprakların alt ve üst yüzlerine daire ve hilal şeklinde bırakırlar. Nimfler gelişme süresi ilkbaharda 25 gün yazın ise 15 güne kadar sürer. Ekim ayı sonuna kadar üreme faaliyetine devam eder ve yılda 5-6 döl verir. Nimfleri antepfıstığının yapraklarında bulunur ve uzun hortumları ile bitkinin özsuyunu oburca emerek beslenir. Emilen yapraklar zararlının yoğunluğuna göre sararıp dökülür. Yaprakların zamanından önce dökülmesi, hem ağacın zayıf kalıp bodurlaşmasına hem de sürgünlerdeki, bir yıl sonra meyve verecek karagözlerin dökülmelerine neden olur. Ayrıca yapraklar eğer çok erken dökülmüş ise ve o sürgünlerde meyve de varsa bu meyvelerin iç bağlaması beslenme noksanlığından dolayı azalacaktır. Zararlı Güney illerimizde genellikle genç plantasyonlarda yoğunluk kazanmaktadır. Genç ağaçlar yaşlı ağaçlara göre daha hassas olmaktadır. Antepfıstığı veya yabani formlarının bulunduğu Güney ve Güneydoğu illerimiz ile az da olsa İzmir ili çevresinde bulunurlar.
İÇ GÜVESİ(Recurvaria pistaciicola)
Larvaları meyve içinde beslenir, gelişme dönemleri süresinde 8-12 meyveye zarar verebilirler. Zarar görmüş meyvelerin içinde larvanın beslenme artıkları bulunur.
GENEL BİLGİLERKültürel önlemler: Ağaç altlarında erginlerin saklanabileceği yüksek boylu ot çalı vs. bulun- durmamalı, sulama ve gübrelemeye dikkat edilerek, ağaçlar kuvvetli tutulmalıdır. Kabuklu bit problemi yoksa, ağaçların gövdesine kireç badanası yapmak, yumurta konmasını güçleştireceğinden yararlıdır.
Kimyasal Mücadele: Kimyasal mücadele Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında, zararlının yumurtalarını kök boğazı civarında toprağa koyduğu dönemde, 15 günde bir yapılmalıdır. Ağaçların bir metre yüksekliğe kadar olan gövdeleri ve bir metre çapında daire içinde kalan kök boğazı civarındaki toprak yüzeyi ilaçlanmalıdır. İlaçlama daima su ve çapadan sonra, toprak yüzeyi kurumaya başladığı dönemde ve özellikle günün serin saatlerinde yapılmalıdır. Aşılı ağaçlarda aşı ve civarı mutlaka ilaçlanmalıdır.
KURŞUNİ KÜF(Botrytis cinerea Fusicoccum sp.)
Erken bahar döneminde kendini gösteren bu hastalık erkek ağaçlarda dişi ağaçlara göre daha şiddetlidir.
GENEL BİLGİLERKültürel önlemler: Fungal hastalığın ilk belirtileri genç sürgünlerde ortaya çıkar. Daha sonra genç sürgünler ölür ve kalan yapraklar da büzüşerek kurur. Fungus çiçeklerden giriş yaptıktan sonra özellikle o yılın sürgünlerinde veya bir önceki yılın sürgünlerinde odunsu dokuyu istila eder ve buralarda en fazla 25 cm büyüklüğünde pamukçuk görüntüsünü oluşturur. Serin ve nemli havaların hüküm sürdüğü dönemde dalların ana bölümünde soluk sarı renkle görebileceğimiz sporlarını oluşturur. Yaprakta geniş dairesel yaralar ve özellikle ana damara yakın V şeklindeki tipik yaralarla da kendini gösterir. Hastalık taşıyan kısımlar hem o yılın gelişim dönemi hem de gelecek yıl için innoculum kaynağıdırlar. Nemli koşullarda fungus, ağaçların erkek çiçeklerinde, henüz yere düşenlerde de olmak üzere kolonize olur. Diğer innoculum kaynağı da yabancı otlar ve komşu bahçelerdir. Bu hastalık yeni yılın sürgünlerinde zarara neden olduğu için gelecek yılın verimini de olumsuz yönde etkiler.
GÖZ KURDU(Thaumatopoea soiitaria)
Dişiler genellikle boz, erkekler ise açık kahverengidir. Alt kanatlar beyaz olup üst kanatların üst kenarlarından alt kenarına ulaşan kahverengi (dişilerde 2, erkeklerde 3 adet) zikzak çizgiler vardır.
GENEL BİLGİLERDişiler genellikle boz, erkekler ise açık kahverengidir. Alt kanatlar beyaz olup üst kanatların üst kenarlarından alt kenarına ulaşan kahverengi (dişilerde 2, erkeklerde 3 adet) zikzak çizgiler vardır.
KABUKLU BİTLER(Pistaciaspis pistaciae Suturaspis pistaciae)
Virgül kabuklu biti ve beyaz kabuklu bit olmak üzere iki türü vardır. Her iki tür de yaz ayları boyunca yaprak, sürgün ve hatta meyvelerde beslenirler.
GENEL BİLGİLERYaz aylarında birinci döl erginleri meydana gelir. Kışı geçiren erginler çok az farklı yapıdadır. Virgül kabuklu bitinin birinci döl larvalarının vücutları başlangıçta elipsodik olduğu halde ikinci dölün larvaları virgüle benzer. Beyaz kabuklu bitlerde ise erginlerinin gevşek dokulu bir torfu andıran beyaz renkli bir kabuğu vardır. Her iki tür de kışı son yıl sürgünleri ile meyve ve sürgün gözlerinde yumurtasız ergin durumunda geçirmektedir. Erginlerde yumurtalar Nisan ayı başlarında oluşur. Mayıs ayında bütün erginlerin yumurtaları ergin kabuğun altında depo edilmiş durumdadır. İlk inficarlar Nisan ayı sonlarında başlar ve Haziran ayı ortalarına kadar devam eder. Birinci döl larvaları genellikle yaprak sapı ve yaprak arka yüzeyinde damarlar arasına dizilirler. Pek az kısmı da sürgünlere yerleşirler. Ağustos ayında oluşan ikinci döl larvaları ise genel olarak sürgünler ile meyve ve sürgün gözlerine yerleşirler. Zararlı yaz ayları boyunca yapraklarda son yıl sürgünlerinde ve bu sürgünlerin meyve ve sürgün gözlerinde yerleşir, bitkinin öz suyunu emerek beslenir. Bu beslenme sonucu bitki zayıflar, yoğun bulunduğu hallerde sürgünler cılız kalır. Fıstık ağacının yetiştiği yerlerde değişik yoğunluklarda bulunmaktadır. Antepfıstığının yabani ve kültür türlerinde ve bölgelerinde bulunmaktadır.
MEYVE İÇ KURDU(Megastigmus pistaciae)
Hasattan sonra, bahçelerde bırakılan boş meyve artıkları ile ağaçlar üzerinde kalan bozuk meyve salkımları ve yerlere dökülen ticari değeri olmayan meyveler toplanarak yakılmalıdır.
GENEL BİLGİLERKışı antepfıstığı meyveleri içinde geçirerek Mayıs ayı ortalarında pupa olur. Pupa dönemi 20-25 gün kadar sürer. Larva pupa olmadan önce çıkış deliğini hazırlar. Güney Doğu Anadolu Bölgesinde Haziran ayının ilk haftasında başlayan ilk ergin çıkışları Haziran ortalarından sonra gittikçe artar. Bu şekilde 20-25 günlük bir sürede bütün populasyon ergin duruma geçmiş olur. Larvaların bir kısmı hızla gelişerek Temmuz-Ağustos aylarında ergin olarak çıkarlar. Ancak bu dönemde meyve kabukları sertleşmiş olduğundan, bırakılan yumurtalardan çıkan lavralar sertleşmiş meyve kabuğunu del-erek meyve içine giremediklerinden zararlı olamamaktadır. Yılda bir döl verirler. Haziran ayı içinde çıkan erginler, daha iç kabuğu sertleşmemiş olan tanelerin sap kısmına yakın bir yerinden yumurtasını kuvvetli ovipozitörü ile etli kısma gömer. Bu ovipozitörün gömüldüğü kısımda siyah renkli bir halka görülür. Bu kısımdan daha sonra reçine çıkar. Bu meyveler ya kururlar ve kahve renkli bir durum alırlar, ya da hasada kadar diğer meyvelerden farksız, ancak içsiz olarak gelişirler. Bu meyveler içi boş olduğundan diğer meyvelere nazaran daha hafif olduğu için hasat zamanı kolaylıkla ayırt edilebilirler. Meyve içi çekirdeği geliştikten sonra zarara uğrayan meyveler; karakteristik olarak ben düşmüş (olgunlaşmış) gibi kırmızılaşır. Bir tarafı, genellikle uç kısmı siyahlaşır. Açıldığında içinden kurt çıkan bu tip zarar %40'a kadar varabilir. Bir M. pistaciae larvası ancak bir meyveyi tahrip edebilir. Ülkemizde antepfıstığı yetiştirilen her yerde bulunur.
ALTERNARIA(Armillaria ve Rosellirıia)
Hem erkek hem de dişi ağaçların yapraklarında siyah köşeli ve dairesel yaralarla kendini gösterir.
GENEL BİLGİLEREnfeksiyonlar şiddetli, prematüre yaprak dökümlerine neden olur. Siyah lekeler yaprak ana damarında ve de yan damarlarda gözlenebilir. Ham meyvelerin üzerinde küçük (1 mm çaplı) siyah lekeler olarak kendini gösterir. Olgunlaşan meyvelerde ise aynı leke, etrafı kırmızımsı bir hale ile çevrelenmiş ve biraz daha büyük olarak (2-5 mm) karşımıza çıkar. Alternaria daha çok "spring" sulama yapılan bahçelerde, su baskınları olan bahçelerde ve aynı zamanda drenajı iyi olmayan bahçelerde, yani oransal nemin yüksek olduğu yerlerde görülür. Ağustos ayı başlarından Eylül ayı ortalarına kadar olan süre bu hastalık için kritik dönemdir. Asıl zarar da meyvelerin lekelenmesiyle ortaya çıkar.
KARAZENK(Septoria pistacino)
Hastalığın tipik belirtileri daha çok yapraklarda ve kısmen de meyve kabuklarında görülen siyah lekelerdir. Bu lekeler zamanla tüm yaprak yüzeyini kaplayabilir.
GENEL BİLGİLERAntepfıstıklarının meyve ve yaprak satıhlarında önce siyah lekeler halinde görülür. Zamanla bu siyah lekeler bütün yaprak ve meyve yüzeyini kaplar. Karazenk sebebiyle yapraklar gevrekleşir ve kurur. Meyvelerin iç doldurmayarak fos kalmasına sebep olur. Ağacı zayıf düşürdüğünden gelecek sene sürgün ve meyve oluşturacak gözlerin teşekkülüne mani olur. Meyve gözü dökülmelerine sebep olur. Ağaçlar yapraksız kaldıklarından kendilerini kurtarmak için sürgün gözlerini zamansız olarak Ağustos ayında sürdürürler. Bir bahçede bütün antepfıstığı ağaçlarının yaprakları kuruyup döküldüğü halde aynı bahçede bulunan yabani antepfıstıkları karazenkten kolay kolay etkilenmezler. Kesif olduğu sahalarda ertesi seneki mahsule %60 nispetinde zararlı olabilir. İlkbaharda meydana gelecek yağışlarla hastalığın kesafet durumu ilgilidir. Nisan, Mayıs aylarında yağış az olmuşsa, Haziran ayında hastalık yayılmaz ve zarar az olur. İlkbahar mevsimi yağışlı geçmişse Haziran ayı başlarında hastalık göründükten 10 gün kadar sonra yaprakların yüzeyini tamamen kaplar ve zamanla onları kurutur.